تأثیر عصاره آبی گیاه گزنه (.Urtica dioica L) بر مؤلفه های جوانه زنی و رشد اولیه گیاهچه دو رقم گندم

چکیده
مقدمه: گزنه با نام علمی .Urtica dioica L علفی چندساله متعلق به خانواده گزنه است که اثر آللوپاتیک بالایی دارد. بسیاری از مواد شیمیایی که خصوصیات آللوپاتیک دارند، جوانه­ زنی را بیشتر از سایر مراحل نمو و استقرار گیاهچه تحت تاثیر قرار می­دهند. گندم (.Triticum aestivum L) در طیف وسیعی از شرایط آب و هوایی رشد می­ کند و به مواد آللوپاتیک حساس است. این پژوهش به بررسی اثر عصاره گزنه بر خصوصیات جوانه­ زنی و رشد گیاهچه دو رقم گندم می­ پردازد. بررسی پتانسیل آللوپاتیک گیاه گزنه بر رشد اولیه گیاهچه گندم از دیگر اهداف این پژوهش است.
مواد و روش­ ها: این تحقیق به صورت آزمایشی فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی و با 4 تکرار در آزمایشگاه علوم و تکنولوژی بذر دانشگاه شاهد تهران در سال 1393 انجام شد. فاکتورهای آزمایشی ارقام گندم (آذر 2 و سرداری) و سه سطح غلظت عصاره گیاه گزنه (صفر، 15 و 30 درصد) بودند (15 درصد=15 میلی‌لیتر عصاره آبی در 100 میلی‌لیتر آب و 30 درصد= 30 میلی‌لیتر عصاره آبی در 100 میلی‌لیتر آب). برای تهیه عصاره گیاه گزنه، 20 گرم از پودر بوته کامل گیاه جمع­آوری شده از جنوب شرق استان تهران (مناطق ورامین و پاکدشت) در داخل ظرف حاوی 200 میلی­ لیتر آب مقطر ریخته شد و به مدت 24 ساعت بر روی شیکر با 110 دور در دقیقه قرار گرفت و بعد از صاف و سانتریفیوژ کردن محلول، عصاره­ های مورد نظر از این محلول تهیه گردید. . بیست و پنج بذر ضدعفونی شده گندم در دو لایه کاغذ صافی (به خاطر نگهداری عصاره بهتر) قرار گرفت و به مدت 8 روز به ژرمیناتوری با دمای 1±25 و رطوبت نسبی مشخص (70%) انتقال یافت. برای محاسبه  درصد، یکنواختی و زمان تا  5، 10، 50 و 90 و 95 درصد جوانه­ زنی از برنامه جرمین استفاده گردید (Soltani et al., 2002).
نتایج و بحث:نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که تاثیر ارقام گندم، غلظت عصاره گزنه و اثر متقابل آن­ها بر اغلب صفات معنی­ دار بود. طول گیاهچه، طول ریشه­ چه، وزن خشک ریشه­ چه نسبت وزن ریشه­ چه به ساقه­ چه و میانگین زمان جوانه­ زنی با افزایش سطح عصاره گزنه به طور معنی­ داری افزایش یافتند، همچنین بیشترین میانگین طول ریشه­ چه در تیمار 30 درصد غلظت عصاره گزنه در رقم گندم سرداری (12/46سانتی­متر) و کمترین آن در تیمار 15 درصد عصاره در رقم گندم آذر 2 (9/56 سانتی­متر) مشاهده  شد.  بالاترین درصد، سرعت و یکنواختی جوانه­ زنی در تیمار شاهد عصاره گزنه مشاهده شد و کاربرد عصاره گزنه  میانگین صفات را کاهش داد، همچنین درصد و سرعت جوانه زنی در رقم آذر 2 از رقم سرداری کمتر بود.
کاربرد عصاره گزنه منجر به افزایش طول ریشه­ چه شده در نتیجه می­ تواند دسترسی گیاه به آب را در شرایط کمبود رطوبت تسهیل نماید. از آنجایی که ریشه­ چه نخستین اندام گیاه است که در معرض مواد آللوپاتیک قرار می­ گیرد بنابراین این احتمال وجود دارد که اثرات آللوپاتیک بر آن بیشتر از سایر صفات باشد. افزایش طول ریشه­ چه در اثر کاربرد عصاره گزنه احتمالاً به دلیل اثر مواد آللوپاتیک بر افزایش تقسیم سلولی، افزایش در میزان اکسین القاء کننده رشد ریشه­ ها و دخالت در تنفس باشد. کاربرد عصاره گزنه سبب افزایش میانگین زمان جوانه­ زنی در رقم سرداری و برعکس کاهش آن در رقم آذر 2 گردید. به طور کلی استفاده از عصاره آبی گزنه با غلظت 30 درصد منجر به افزایش طول ریشه­ چه و ساقه­ چه در مقایسه با عدم استفاده از این عصاره در هر دو رقم سرداری و آذر 2 گردید. استفاده از غلظت­ های بالای عصاره آبی گزنه سبب کاهش درصد و سرعت جوانه­ زنی و افزایش زمان مورد نیاز برای جوانه­ زنی گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که عصاره بقایای گزنه پتانسیل بازدارندگی بر جوانه­ زنی ارقام گندم (آذر 2 و سرداری) دارد.