پاسخ جوانه زنی و رشد گیاهچه دو علف هرز ازمک (.Cardaria draba L) و قدومه (.Alyssum hirsutum L) به تنش شوری و خشکی

مقدمه:علف های هرز از لحاظ رشد و نوع خسارتی که وارد می­ کنند و واکنش به روش­ های مختلف متفاوتند، ابتدا باید رفتارهای رشدی و پاسخ علف­ های هرز مختلف را نسبت به عوامل محیطی شناسایی و سپس بسته به ماهیت و رفتار گونه­ های مختلف برای مدیریت آن­ها برنامه­ ریزی کرد. یکی از مهم ترین فرآیندها برای حضور موفق علف­ هرز جوانه زنی بذر می­ باشد، که عوامل محیطی مختلفی چون نور، دما، میزان رطوبت، درجه اسیدی و شوری خاک بر این مهم موثر است و  پاسخ گونه­ های علف ­های هرز بطور قابل توجهی در این رابطه متغیر است که می ­تواند بر شروع رقابت یک علف هرز در یک نیچ اکولوژیک موثر باشد. برای اینکه یک علف هرز بتواند در یک نیچ اکولوژیکی رقابت کند چگونگی جوانه­ زنی آن از اهمیت خاصی برخوردار است.
مواد و روش­ ها:به منظور بررسی مقاومت دو علف­ هرز ازمک و قدومه اکوتیپ کرج به تنش­ های خشکی و شوری در مرحله جوانه ­ز نی و رشد گیاهچه دو آزمایش مجزا در قالب طرح کاملاً تصادفی با 6 تیمار و 4 تکرار برای هر علف­ هرز در آزمایشگاه علف­ های هرز دانشگاه بوعلی سینا همدان در سال 1394 اجرا گردید. تنش خشکی با انحلال مقادیر مشخصی از پلی اتیلن گلایکول 6000 با پتانسیل­ های 2- ، 4- ، 6- ، 8- و 10- بار و تنش شوری با انحلال مقادیر متفاوت نمک کلرید سدیم در آب مقطر برای ایجاد پتانسیل­ های 2-­ ، 4- ، 6- ، 8- و 10- بار اعمال شد. در هر دو آزمایش از آب مقطر  به عنوان شاهد (شرایط بدون تنش) استفاده گردید. برای ضد­عفونی بذور از هیپوکلریت سدیم 5 درصد به مدت 2 دقیقه استفاده شد و سپس بذور با استفاده از آب مقطر سه مرتبه شستشو داده شدند. سپس 25 عدد بذر درون پتری­ دیش­ هایی به قطر 9 سانتی­ متر قرار داده شد. پتری­ دیش­ ها حاوی دو لایه کاغذ صافی و 5 میلی­ لیتر از محلول شوری یا خشکی مورد نظر بودند. در پایان آزمایش خصوصیات جوانه­ زنی شامل درصد جوانه ­زنی، سرعت جوانه ­زنی، شاخص بنیه گیاهچه، طول و وزن ریشه ­چه و ساقه ­چه اندازه­ گیری شد.
نتایج و بحث: نتایج نشان داد که تنش شوری و خشکی از 0 تا 10- بار سبب کاهش معنی ­دار درصد جوانه ­زنی، شاخص بنیه گیاهچه، طول ریشه­ چه و ساقه­ چه و وزن­ تر و خشک گیاهچه هر دو علف­ هرز شد. با افزایش شدت تنش خشکی از 0 تا 10- بار درصد جوانه­ زنی بذر علف­ های هرز ازمک و قدومه به ترتیب به میزان 12 و 67 درصد نسبت به شاهد کاهش یافت. کاهش درصد جوانه­ زنی قدومه در شرایط خشکی بیشتر از ازمک بود. با ثبت جوانه ­زنی هر دو علف­ هرز در شرایط تنش خشکی و شوری مشخص گردید که کاهش جوانه­ زنی در علف هرز قدومه روند کندتری داشته است. افزایش تنش خشکی منجر به کاهش بنیه گیاهچه شد. بیشترین (3/47) و کمترین (1/3) بنیه گیاهچه به ترتیب در تیمارهای شاهد و خشکی 6- بار مشاهده شد و با افزایش تنش خشکی اختلاف معنی­ داری در این صفت ایجاد نگردید. در گیاه قدومه به علت از بین رفتن گیاهچه­ ها در ادامه آزمایش تنش خشکی از پتانسیل 4- بار به بعد امکان محاسبه بنیه گیاهچه وجود نداشت. تنش شوری منجر به کاهش معنی­ دار بنیه گیاهچه قدومه و ازمک گردید. این شاخص تابعی از درصد جوانه ­زنی و طول گیاهچه است بنابراین با توجه به از بین رفتن گیاهچه­ ها در شوری بالاتر از 2- بار این صفت قابل اندازه­ گیری نبود. با افزایش شدت تنش خشکی واکنش وزن ریشه­ چه و ساقه­ چه در ازمک مشابه گیاهچه­ های قدومه بود. بیشترین کاهش با افزایش تنش خشکی در ریشه­ چه ازمک مشاهده گردید. در گیاه قدومه بیشترین رشد ریشه­ چه و ساقه­ چه را در تیمار شاهد داشتیم و با اعمال تنش خشکی رشد ریشه­ چه و ساقه­ چه متوقف شده و گیاهچه­ های جوانه­ زده بعد از 15 روز از بین رفتند. بر اساس نتایج این پژوهش به نظر می­ رسد که بذور جوانه­ زده ازمک و قدومه نسبت به تنش­ های شوری و خشکی خیلی حساس هستند. اگرچه این حساسیت در هر دو علف ­هرز  نسبت به تنش شوری بیشتر از خشکی بود. با مقایسه بین دو گیاه نتایج نشان داد که گیاه قدومه نسبت به ازمک نسبت به تنش شوری و خشکی از  حساسیت بالاتری برخوردار است بطوری­ که با اعمال تنش در کمترین مقدار (2- بار) فرآیندهای رشدی گیاهچه آن متوقف شدند.